Thuyền Nhân Việt "Thế Hệ Mới"

Tuần trước tôi có ghé qua quán Ms Chu ở Sydney ăn trưa. Quán nhỏ, thiết kế như một quầy hàng lợp mái kiểu nông thôn Việt Nam.

Người tị nạn Việt Nam dùng thuyền cá để vượt biên

Điều đặc biệt là trên tường quán được phủ toàn bộ bằng những bức ảnh đen trắng mờ nhạt, chụp những khuôn mặt người Việt hốc hác trên hộ chiếu lấm lem nước biển. Thực đơn của quán cũng được thiết kế theo hình cuốn hộ chiếu cũ kỹ, ố vàng.

Ở đây tôi gặp anh Triều. Tôi kiếm chuyện, hỏi anh chắc cũng sang đây cỡ mấy chục năm rồi. Anh nói: “Tôi là thuyền nhân thế hệ mới, qua đây mới được mấy năm thôi!”

Quán Ms Chu khá nổi tiếng, đơn giản vì hình ảnh người Việt ở Úc cũng như nhiều quốc gia khác thường gắn liền với hình ảnh một triệu thuyền nhân vượt biển suốt 2 thập kỷ sau chiến tranh Việt Nam năm 1976. Hầu hết những người phải ra đi thuộc chế độ miền Nam chạy trốn khỏi sự quản thúc và cuộc sống mới dưới chế độ cộng sản.

Hội chữ thập đỏ quốc tế ước tính hơn một nửa số thuyền nhân bỏ thây ngoài biển, 60-70% bị hải tặc Thái Lan cướp bóc, phụ nữ bị cưỡng hiếp, đàn ông bị giết chết, nhiều người phải ăn thịt đồng loại. Thảm cảnh của thuyền nhân là những câu chuyện và thước phim kinh hoàng làm chấn động cộng đồng thế giới.

Với con số chính thức gần 10 tỷ đô la kiều hối, khoảng 10% GDP cả nước, với chính sách thân thiện Việt Kiều, với hình ảnh Việt Nam vươn lên về kinh tế, ai cũng tưởng hình ảnh thuyền nhân sẽ mãi là một quá khứ cần khép lại.

Ngày 15-7 vừa qua, Úc tuyên bố con số người Việt Nam vượt biển đến xin tỵ nạn tại đây đã tăng lên gấp 30 lần. Riêng trong 6 tháng đầu năm nay đã có 759 người, chắc chắn sẽ cao hơn cả con số 868 người vào đỉnh điểm năm 1977.

Theo lời ông Ian Rintoul của cơ quan phụ trách vấn đề tị nạn thì nguyên nhân của đợt sóng thuyền nhân mới này là do chính sách của chính phủ với các đối tượng đấu tranh dân chủ và các tôn giáo thiểu số.

'Sô cô la và chăn ấm'

Hàng trăm ngàn người Việt đã vượt biên bằng thuyền vào cuối thập niên 70 và 80

Anh Triều ở quán Ms Chu kể cho tôi nghe rằng anh bị công an đánh nhiều lần, hộc máu mồm, riết rồi sợ mà phải tìm đường trốn. Ở xứ đạo của anh, những người tham gia phản đối chính quyền cướp đất của dân cũng gặp rất nhiều đe dọa. Anh theo một nhóm người sang Indonesia, rồi thuê ghe vượt biển từ đó sang Úc.

Tuy nhiên, The Daily Telegraph ngày 19-7 cho rằng những thuyền nhân Việt Nam mới chỉ đơn giản là tị nạn kinh tế và muốn tìm việc làm. Tờ báo này phỏng vấn một sô người Úc gốc Việt và họ đều cho rằng thuyền nhân bây giờ chỉ muốn cải thiện cuộc sống: "Họ vượt biển với sô cô la và chăn ấm. Còn chúng ta thậm chí nước uống còn không có" - ông Diệp, 43 tuổi nói.

Trong thời gian ở lại Úc lần này, tôi nhận thấy những cuộc tranh luận về vấn đề thuyền nhân của chính phủ tăng đột ngột. Hầu như ngày nào cũng có diễn đàn, thương thảo. Thủ tướng mới của Úc, ông Kevin Rudd vừa mới trở về từ Indonesia sau cuộc nói chuyện với tổng thống nước này về vấn đề hơn 40.000 người tị nạn mỗi năm vượt biển đến Úc, hầu hết dùng Indonesia là nơi trung chuyển. Hàng trăm người bỏ mạng trên biển.

Cảnh sát Úc cho một phần lớn thuyền nhân ra đi vì lý do kinh tế chứ không phải thực sự là người tị nạn. Họ cũng cho rằng thuyền nhân thường vứt hết giấy tờ xuống biển để xóa bỏ các thông tin cá nhân.

Thái độ của người Úc khá bị chia cắt. Một nửa cho rằng chính phủ cần chấm dứt tình trạng này bằng phương pháp cứng rắn, tiêu biểu là việc kéo tàu trở lại Indonesia như đã từng làm trong thời gian của nội các trước.

"Họ vượt biển với sô cô la và chăn ấm. Còn chúng ta thậm chí nước uống còn không có."

Lý luận của phe này cho rằng nước Úc mỗi năm có chính sách nhận một số lượng tị nạn từ các trại tập trung của Liên Hợp Quốc nơi hàng triệu người đã chờ đợi cả hàng năm trời để được đón tiếp. Việc chấp nhận thuyền nhân bất hợp pháp cũng giống như việc chấp nhận những kẻ không xếp hàng mà chen lấn để được phục vụ trước.

Họ cũng cho rằng việc chấp nhận thuyền nhân khiến cho số lượng những người liều mình vượt biển tăng thêm, và các vụ lật tàu với hàng trăm người thiệt mạng cũng tăng thêm.

Nửa còn lại của chính phủ nghiêng về các chính sách nhân đạo hơn và phản đối việc kéo tàu trở lại Indonesia. Hình ảnh những thuyền nhân chỉ còn da bọc xương bị lôi trở về điểm xuất phát, mặc dù được trợ cấp phục sức đầy đủ, bị lên án mạnh mẽ. Một chương trình thực tế có tên là “Go back where you come from” (Hãy quay về đất nước của các người) đã gây tranh cãi lớn.

Trong chương trình này, những người Úc bản xứ được trải nghiệm một hành trình khủng khiếp bằng thuyền hệt như các thuyền nhân để quay về đất nước xuất xứ - nơi đói nghèo, sự đàn áp của chính quyền và các cuộc đụng độ vũ lực khiến họ phải ra đi.

Sức ép cho thủ tướng

Chủ đề thuyền nhân đang tiếp tục được lãnh đạo Australia và Indonesia thảo luận

Về bản chất, rất khó có thể đưa ra phán quyết ai đúng ai sai. Vấn đề tị nạn là sự mâu thuẫn giữa hai quyền cơ bản: quyền mưu cầu hạnh phúc của từng cá nhân và quyền bảo tồn sự phồn vinh cũng như an ninh của một quốc gia.

Việc chấp nhận số lượng người tị nạn nhiều hơn so với năng lực mà một đất nước có thể bảo đảm là điều không ai mong muốn. Vấn đề còn lại là việc quyết định ngưỡng chấp nhận tị nạn ở một con số nào đó mà Úc vẫn có thể tiếp tục phát triển bền vững, kể cả về kinh tế lẫn văn hóa và tôn giáo. Và đó chính là tâm điểm của các cuộc tranh luận hầu như ngày nào cũng diễn ra ở Úc.

Chương trình thời sự ngày 19-7 trên khắp nước Úc đổ dồn vào việc Thủ tướng Úc Kevin Rudd tuyên bố toàn bộ những thuyền nhân vượt biển sẽ không có bất kỳ một cơ hội nào để định cư ở Úc. Họ sẽ được chuyển đến Papua New Guinea (PNG), một đất nước được mênh danh là điểm tận cùng của thế giới văn minh nơi ngoài vài thành phố nhỏ thì phần lớn dân số vẫn cư trú trong rừng và duy trì cuộc sống từ thời kỳ đồ đá và tục ăn thịt người mới chỉ được loại bỏ cách đây vài chục năm.

Chính phủ PNG đã đồng ý nới rộng trung tâm dành cho người tị nạn hiện nay từ sức chứa 200 người lên thành 3000 người.

Anh Triều bị giam giữ trong trại 2 năm, sau đó là một trong số những người may mắn không bị gửi trả về và được đưa ra ngoài với số tiền 200$/ tuần để tạm hòa nhập với xã hội tuy không được phép làm việc. Anh vừa mới nhận được giấy phép cư trú chính thức năm ngoái.

Từ năm 2010, hơn 800 người đã thiệt mạng trên đường vượt biên đến Úc.

Bài viết thể hiện quan điểm riêng và cách hành văn của tác giả, tiến sỹ Nguyễn Phương Mai